Οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα είναι, παραδοσιακά, εβδομάδες αποχής από το κρέας -εξού και το όνομα Αποκριές. Αυτό ακριβώς σημαίνει και η λατινική λέξη καρναβάλι (από τις λέξεις Carne που θα πει κρέας και Vale που σημαίνει περνάει). Η Αποκριά είναι, ως παράδοση, ριζωμένη στην αρχαιότητα και διαθέτει μυσταγωγία η οποία, σε κάποια μέρη της Ελλάδας, βαστάει ακόμα γερά.
Οι μεταμφιέσεις, σε γενικές γραμμές, αποτελούν εκδηλώσεις με πανάρχαια καταγωγή και χαρακτήρα ευετηριακό, που έχουν σκοπό να εξασφαλίσουν την υγεία, τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, όπως οι αρχαίες διονυσιακές γιορτές. Η Θράκη είναι ο γεννήτορας όλων αυτών των παγανιστικών εθίμων μιας που ο Διόνυσος γεννήθηκε εδώ. Αυτό υποστηρίζει η κυρία Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, καθηγήτρια γλωσσολογίας και κοσμήτορας Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Δημοκρίτειο. Κρασί, εκστασιασμός πάνω στον χορό, ερωτική διάθεση επικρατούν την Αποκριά, με την αθυροστομία και την σκωπτικότητα που επικρατεί ως κλίμα σε πολλά τραγούδια να αποτελεί μια λεκτική αναπαράσταση του σεξ.
Τα ονόματα των μεταμφιεσμένων διαφέρει από τόπο σε τόπο: κουδουνάτοι, καμουζέλες, μούσκαροι, αλλά είναι μασκαράδες και καρνάβαλοι, που προέρχεται από τις ιταλικές λέξεις maschera και carnevale.
Καρναβάλι στην Ξάνθη σημαίνει «κάψιμο του Τζάρου». Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου, ντόπιοι και επισκέπτες παρακολουθούν να καίγεται ένα ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε έναν σωρό από πουρνάρια, με στόχο να ξορκιστεί το κακό -εν προκειμένω, η απομάκρυνση των ψύλλων το καλοκαίρι. Το έθιμο έχει έρθει από πρόσφυγες του Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και ζωντανεύει κάθε χρόνο. Το ξανθιώτικο καρναβάλι είναι ο θεσμός με τη μεγαλύτερη διάρκεια ζωής στην πόλη, από το 1966, και το δεύτερο μεγαλύτερο σε όλη την Ελλάδα, μετά από αυτό της Πάτρας. Επισκέπτες από τη Βουλγαρία, την Τουρκία και τη Ρουμανία έρχονται κάθε χρόνο για να δουν από κοντά το Καρναβάλι, συμμετέχοντας και στην παρέλαση.
Εδώ, κυριαρχεί το έθιμο του Μπέη, το οποίο περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Όλοι ντύνονται με παλιά ρούχα, αυτοσχεδιαστικά. Μετά το τέλος της «γύρας» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών, όπως το όργωμα και ο θερισμός από τους γεωργούς, ενώ ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Το όλον κλείνει με κρασοκατάνυξη και μεζέδες στις ντόπιες ταβέρνες με παραδοσιακά όργανα της περιοχής. Ο λαογράφος Πασχάλης Κοντός χαρακτηρίζει το έθιμο του Μπέη συνωμοτικό αρνούμενος την ειδωλολατρικότητά του: «Το έθιμο φαίνεται ξεκάθαρα ότι σκαρώθηκε για κάποιο σοβαρό λόγο εθνικής σκοπιμότητας. Με αυτή την άποψη συμφωνεί και η λειτουργικότητα του εθίμου. Το μεγαλείο στην περίπτωση κρύβεται στη συνωμοτική του τελειότητα. Αυτοί που πήραν μέρος στο σκάρωμα του εθίμου, γνώριζαν καλά τη Μυθολογία μας, τα χούγια του κατακτητή και είχαν επίγνωση της τραγικότητας των περιστάσεων για τη δεινή θέση της Ρωμιοσύνης».
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στις πλατείες της Καστοριάς και στα χωριά ανάβουν φωτιές και γίνεται χαμός με γλέντι και φαγοπότι τριγύρω. Οι μεγαλύτερες μπουμπούνες είναι της πλατείας Ντολτσού, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του Παλαιού Νοσοκομείου. Λαϊκές ορχήστρες παίζουν τοπικούς παραδοσιακούς σκοπούς και ακολουθεί χορός μέχρι να σβήσει η μπουμπούνα και να πάρει μαζί της τα κακά πνεύματα, σύμφωνα με το έθιμο. Σε αρκετά νοικοκυριά, κρατά ακόμα το έθιμο του «Χάσκαρη».
Μετά το δείπνο, διασκεδάζουν όλοι με τις προσπάθειες της οικογένειας και της παρέας για να πιάσουν με το στόμα ολάνοιχτο το βραστό αυγό. Αυτό το αυγό τους προσφέρεται με τη βοήθεια ενός ξύλινου ραβδιού και μιας κλωστής, ένα έθιμο σχετικό με τη νηστεία της περιόδου: με αυγό κλείνει το στόμα για να νηστέψει, με αυγό ανοίγει ξανά το βράδυ της Ανάστασης.
Ένα ζωντανό έθιμο επικρατεί εκεί που στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων, αναβιώνοντας μια παράδοση: φαγητό, κρασί, χορός, τραγούδι και αθυροστομία επικρατούν, αυθεντικό κλίμα Αποκριάς. Ανάβουν οι «Φανοί», μεγάλες φωτιές που συνοδεύουν το τραγούδισμα των ντόπιων στο κοζανίτικο ιδίωμα, μία σε κάθε γειτονιά καθόλη την περίοδο της Αποκριάς. Την τελευταία Κυριακή, ανάβουν συγχρονισμένα οι φωτιές παντού και η πόλη εκστασιάζεται.
Την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα, στο χωριό Φλάμπουρο στις Σέρρες αναβιώνει το έθιμο του Μπαμπόγερου, προερχόμενο από αρχαιοτάτων χρόνων. Οι καρναβαλιστές-μπαμπόγεροι φορούν μαύρα ή καφέ δέρματα από αρνιά και κατσίκια που έχουν οι ίδιοι επεξεργαστεί. Ζώνουν στη μέση τους διαφορετικού μεγέθους κουδούνια, και τοποθετούν ευλαβικά στο κεφάλι το δίμετρο, μαύρο μυτερό καπέλο, τη λεγόμενη «μπαμπουσάρκα», που είναι στολισμένη με δεκάδες πολύχρωμες κορδέλες, χάντρες και μαντίλες. Μπορεί κανείς να δει μόνο τα μάτια τους. Νωρίς το πρωί, ο Μπαμπόγερος, αφού πάρει την ευλογία της μάνας του, κατευθύνεται στην εκκλησία για να πάρει τη χάρη της Αγίας Άννας και, έπειτα, επισκέπτεται κάθε σπίτι του χωριού με σκοπό να σκορπίσει το κακό και να φέρει καλή τύχη, ευημερία και υγεία. Το έθιμο του Μπαμπόγερου ολοκληρώνεται την Καθαρά Δευτέρα, με ένα μεγάλο γλέντι, που στήνεται στην πλατεία του χωριού με έναν ιεροτελεστικό τρόπο, χάρμα οφθαλμών για τον επισκέπτη.
Οι «Μπούλες» είναι ένα χορευτικό δρώμενο με αρκετά αυστηρούς κανόνες που προκύπτουν από το αρχαίο τελετουργικό με ζουρνάδες και νταούλια που περιλαμβάνει αυστηρά μόνο άντρες. Παλαιόθεν, έπαιρναν μέρος και μικρά αγόρια. Το έθιμο ξεκινάει νωρίς το πρωί, την παραμονή της Κυριακής της Αποκριάς όπου κι αρχίζει το ντύσιμο, το οποίο είναι περίτεχνο και πολυτελές με ασημικά και πανάκριβα υφάσματα που ράβονται ένα ένα πάνω σε ένα ειδικά σχεδιασμένο γιλέκο. Τελευταία προσθήκη για να ολοκληρωθεί η αμφίεση της Μπούλας είναι το χαρακτηριστικό, αρκετά περίτεχνο, κεφαλοδέσιμο. Πολύ ιδιαίτερη είναι και η παραδοσιακή μάσκα που ονομάζεται «Πρόσωπος» ή «Προσωπίδα», ίσως το σημαντικότερο εξάρτημα της φορεσιάς.
«Τζαμάλες» ονομάζονται οι μεγάλες αποκριάτικες φωτιές οι οποίες ανάβουν κάθε χρόνο σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης των Ιωαννίνων την τελευταία Κυριακή πριν την αρχή της Σαρακοστής. Γύρω τους στήνεται κάθε χρόνο γλέντι με πολύ χορό και κρασί που κρατά μέχρι τα ξημερώματα, με το έθιμο να θεωρείται ένα ανοιξιάτικο καθαρτήριο για να ανοίξει καλά η νέα χρονική περίοδος, δηλαδή αυτή που θα έρθει μετά το χειμώνα. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι κάθε γειτονιάς, σε συνεργασία με τον δήμο, φροντίζουν για τα ξύλα, την άμμο και το κρασί, φυσικά. Οι φλόγες σηκώνονται προς τον ουρανό και φωτίζουν όλη τη γειτονιά. Παλαιότερα, υπήρχε ένας συναγωνισμός ανάμεσα στις γειτονιές για την μεγαλύτερη «Τζαμάλα». Ένα αδιαμφισβήτητα εντυπωσιακό θέαμα.
Ένα από τα παλαιότερα έθιμα που έχει μεταφερθεί και γιορτάζεται μέχρι σήμερα αναλλοίωτο κατά τις Απόκριες στον Σοχό της Θεσσαλονίκης, είναι οι «Κουδουνοφόροι». Σύμφωνα με το έθιμο, τραγόμορφοι καρναβαλιστές χορεύουν πανηγυρικά σε δρόμους και πλατείες. Σύμφωνα με την παράδοση, οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους μικρότερους και αυτό είναι το περίφημο έθιμο των μετανοιών που θέλει τους νέους να τους φιλούν το χέρι, προσφέροντάς τους ένα πορτοκάλι. Παράλληλα με τις εκδηλώσεις, λαμβάνει χώρα και ένας παραδοσιακός γάμος που αναβιώνει ως παρωδία γαμήλιας τελετής την Κυριακή της Αποκριάς.
Στον Τύρναβο, την πόλη του τσίπουρου, το καρναβάλι λέγεται Μπουρανί και ξεχωρίζει για τη διονυσιακή του ατμόσφαιρα, τα σόκιν πειράγματα και τους τεράστιους φαλλούς, είτε στα καρναβαλικά άρματα, είτε ως φιάλες για κρασί και τσίπουρο. Μπουρανί λέγεται μία σούπα από αγριόχορτα, όπως τσουκνίδα, η οποία φτιάχνεται την Καθαρά Δευτέρα σε μεγάλο καζάνι, μοιράζεται στους θαμώνες και φυσικά συνοδεύει το τσίπουρο, το ούζο και το κρασί. Η προέλευση του εθίμου βρίσκεται στην αρχαιότητα αλλά έχει μπολιαστεί από τις αρβανίτικες παραδόσεις των ανθρώπων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το 19ο αιώνα. Το Μπουρανί τιμά τον φαλλό ως σύμβολο και πηγή αναγέννησης και γονιμότητας, πράγματα τόσο σημαντικά σε μια περιοχή συνδεδεμένη με τον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα. Το βέβαιο είναι ότι ο Τύρναβος αξίζει να γίνει προορισμός σας για τις Απόκριες.
Η Σέριφος και η Αμοργός αναβιώνουν το πρωί της Τυρινής το έθιμο του Καπετάνιου: οι ντόπιοι νέοι, ντυμένοι με βράκες με ζωνάρι στη μέση, με τραγιάσκες και παραδοσιακά γιλέκα διακοσμημένα χιαστί με χρωματιστές κορδέλες, χορεύουν και συνοδεύονται από οργανοπαίχτες που τραγουδούν μαντινάδες και τον φημισμένο «Αποκριανό»: «Πέρασαν οι αποκριές πάνε και οι τυρινάδες…». Στην Σκόπελο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, άντρες ντυμένοι με τα πιο πρόχειρα ρούχα τους κρατούν στα χέρια τους ένα καΐκι κατασκευασμένο από καλάμια και ξύλα, την περίφημη «Τράτα». Γυρνούν όλη την πόλη χορεύοντας και τραγουδώντας άσεμνα και σκωπτικά τραγούδια της Αποκριάς και ρίχνουν ενίοτε τα δίχτυα τους, στα οποία πιάνονται οι περαστικοί. Το μπουλούκι που ακολουθεί την τράτα βρίσκεται σε ανάλογη διάθεση, χορεύει και τραγουδά, μασκαρεμένο κατά βούληση. Το εντυπωσιακό αυτό έθιμο εν κινήσει αναπαριστά τους κουρσάρους που τριγυρνούσαν στα νησιά κλέβοντας και τρομοκρατώντας τους ντόπιους.
Ένας παραδοσιακός ντελάλης γυρίζει το νησί της Ζακύνθου, διαλαλώντας, όπως γινόταν παλιά, το πρόγραμμα του καρναβαλιού. Όλη την περίοδο της Αποκριάς, διοργανώνονται χοροί, παρελάσεις και άλλα δρώμενα. Τις Κυριακές των Αποκριών και της Τυρινής γίνεται η περιφορά του Καρνάβαλου με συνοδεία αρμάτων από όλες τις περιοχές του νησιού, ενώ οι εκδηλώσεις κλείνουν με την πολύ διασκεδαστική «Κηδεία της Μάσκας». Την θέση του νεκρού (!) παίρνει ο Καρνάβαλος, ενώ ακολουθούν οι θλιμμένοι συγγενείς με απίστευτα δρώμενα και σόου κατά την διάρκεια. Μια εμπειρία που αν δεν έχετε ζήσει, αξίζει πολύ να τολμήσετε και μάλιστα ενεργά, συμμετέχοντας.
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα και γνωστότερα καρναβάλια στην Ελλάδα, ενώ αποτελεί και πόλος έλξης επισκεπτών για την πόλη. Σίγουρα, η καρδιά της καρναβαλικής Κρήτης χτυπά στο Ρέθυμνο. Η οργάνωση σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής, λαμβάνει τυπικά χώρα τον Φεβρουάριο ή στις αρχές Μαρτίου πριν την περίοδο της μεγάλης νηστείας που προηγείται του Πάσχα. Η πρώτη αναφορά για καρναβάλι στο Ρέθυμνο αναφέρεται από το 1901, ενώ οργανωμένες εκδηλώσεις και υποτυπώδης καρναβαλική παρέλαση χρονολογείται από το 1914, όπου ξεκίνησε σαν χιουμοριστικός θεσμός τιμώντας τον βασιλιά Καρνάβαλο. Ένας ντελάλης περνά από όλη την πόλη, για να ενημερώσει τους κατοίκους και τους επισκέπτες σχετικά με τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις. Το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού είναι πολύ χαρακτηριστικό στο Ρέθυμνο και συμμετέχουν σχολικές και όχι μόνο ομάδες-μια παράδοση που καλά κρατεί από το 1990. Απίθανη και η νυχτερινή παρέλαση των αρμάτων, οι χοροί των ομάδων που θα λάβουν μέρος στη Μεγάλη παρέλαση καθώς και η Καντάδα της Δημοτικής Φιλαρμονικής στην Παλιά Πόλη. Η γιορτή του καρναβαλιού τελειώνει με το κάψιμο του Βασιλιά καρνάβαλου λίγες ώρες μετά τη Μεγάλη παρέλαση.
travel.gr
Ακολουθήστε το 7meres.gr στο Google News και μείνετε ενημερωμένοι
Άρτα – Περιφερειακή Οδός | 26813 06897
Πρέβεζα – Μπαχούμη 11 | 26820 89799
