Περισσότεροι από ένας στους τέσσερις Έλληνες και Ελληνίδες (26,1%) κινδυνεύουν από φτώχεια και κοινωνικό αποκλεισμό με την χώρα μας να βρίσκεται στις 4 τελευταίες θέσεις στην ΕΕ και τα τελευταία χρόνια, παρά την μικρή πτωτική τάση, να εξακολουθούμε να είμαστε 5-6 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ. Τα συμπεράσματα αυτά βγαίνουν από την ΕΚΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗ ΦΤΩΧΕΙΑ στην Ελλάδα 2024, που πραγματοποίησε το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας. 

Αναφορικά με την γεωγραφική κατανομή, σε έξι (6) Περιφέρειες (Κρήτη, Ήπειρος, Νότιο Αιγαίο, Αττική, Στερεά Ελλάδα και Θεσσαλία) καταγράφονται ποσοστά κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού χαμηλότερα από αυτό του συνόλου της Χώρας, ενώ στις υπόλοιπες επτά (7) Περιφέρειες (Πελοπόννησος, Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία, Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, Βόρειο Αιγαίο, Κεντρική Μακεδονία και Ιόνια Νησιά) τα αντίστοιχα ποσοστά είναι υψηλότερα.

Παράλληλα όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης τόσο μικρότερο είναι το ποσοστό του κινδύνου φτώχειας. Για το έτος 2023, ο κίνδυνος φτώχειας εκτιμάται σε 27,5% για όσους έχουν ολοκληρώσει προσχολική, πρωτοβάθμια και το πρώτο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σε 18,5% για όσους έχουν ολοκληρώσει το δεύτερο στάδιο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και μεταδευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, και σε 6,7% για όσους έχουν ολοκληρώσει το πρώτο και το δεύτερο στάδιο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Ακρίβεια, υγεία και στέγαση

Στη φετινή Έκθεση για τη Φτώχεια στην Ελλάδα του Δικτύου παρείχαν στοιχεία 33 Οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών. Τα βασικότερα προβλήματα που αναδεικνύουν από την επαφή με τους εξυπηρετούμενούς τους είναι η ακρίβεια, οι ελλιπείς δημόσιες
υπηρεσίες υγείας και οι στεγαστικές δαπάνες. Σημειώθηκε επίσης μεγάλη αύξηση στην ομάδα των ηλικιωμένων που θέλησαν να λάβουν υπηρεσίες και αναδείχθηκε η συνεχιζόμενη αύξηση στα προβλήματα ψυχικής υγείας.

Ανεπάρκεια κρατικών μέτρων: Οι οργανώσεις θεωρούν ότι τα κρατικά μέτρα ήταν ανεπαρκή. Αν και αναγνωρίστηκαν μερικά θετικά βήματα, όπως τα προγράμματα «Στέγαση και Εργασία» και η νομοθεσία για τη νομιμοποίηση της εργασίας μεταναστών, γενικά, οι δράσεις δεν επαρκούν για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών.

Σχετικά με τη Στέγη

••• Το 62,4% των δαπανών των φτωχότερων εισοδημάτων καλύπτει στεγαστικά έξοδα. Αύξηση του αριθμού των αστέγων και των προβλημάτων στέγης για αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες.Αύξηση εξώσεων και κατασχέσεων, καθώς και του πληθυσμού που ζει σε συνθήκες δρόμου.

Σχετικά με τη Διατροφή

● Παρατηρήθηκε αύξηση της διατροφικής επισφάλειας στους εξυπηρετούμενους εξαιτίας της αύξησης των τιμών σε βασικά αγαθά.

● Έλλειψη υλικών και ανθρώπινων πόρων στους φορείς, που εμποδίζει την απάντηση στις αυξανόμενες ανάγκες σίτισης.

● Έλλειψη ρουχισμού, υπόδησης και βρεφικών ειδών.

Άλλα ευρήματα

Οι κοινωνικές πολιτικές και τα κοινωνικά επιδόματα δεν συμβάλλουν αρκετά στη  μείωση της φτώχειας. Το ποσοστό κινδύνου φτώχειας μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις παραμένει χαμηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των επιδομάτων, όπως το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (ΕΕΕ), είναι περιορισμένη, καλύπτοντας μόνο το 59,9% του ορίου της φτώχειας.

Ανεπαρκής Χρηματοδότηση Κοινωνικών Πολιτικών: Η Ελλάδα δεν αξιοποιεί επαρκώς τα κοινωνικά επιδόματα, και μόνο το 58,4% των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες χαμηλής έντασης εργασίας λαμβάνουν επιδόματα, ποσοστό πολύ χαμηλότερο από το 81,1% του μέσου όρου της ΕΕ. Η έλλειψη κοινωνικής προστασίας για εργαζόμενους σε άτυπες θέσεις

εργασίας και αυτοαπασχολούμενους είναι σοβαρό κενό, αφήνοντας ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού ευάλωτο.

Αποτυχία Προοδευτικής Φορολογίας: Η επίδραση του ελληνικού φορολογικού συστήματος στη μείωση της ανισότητας είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ (μόλις 23% σε

σχέση με 51% του μέσου όρου της ΕΕ). Το σύστημα δεν προχώρησε σε προοδευτικότερη φορολόγηση, ούτε σε ουσιαστικές δομικές μεταρρυθμίσεις.

Ανεπαρκής Κοινωνική Υποστήριξη και Δικαιούχοι: Η κάλυψη των κοινωνικών

επιδομάτων μειώνεται, ενώ πολλοί δικαιούχοι χάνουν την πρόσβαση στα επιδόματα, κυρίως

λόγω γραφειοκρατικών διαδικασιών και αύξησης ονομαστικών εισοδημάτων, που επιταχύνουν την έξοδό τους από τα προγράμματα, χωρίς το πρόβλημα να έχει λυθεί.

Εμπόδια πρόσβασης στις υπηρεσίες εξαιτίας της ψηφιοποίησης: Υπάρχουν σοβαρά εμπόδια στην πρόσβαση των πιο ευάλωτων πληθυσμών σε ψηφιακές υπηρεσίες και κoινωνικές παροχές, κυρίως λόγω έλλειψης εξοπλισμού, ψηφιακών δεξιοτήτων και προσαρμογής των συστημάτων σε άτομα με ειδικές ανάγκες.

Σχετικά με τις οικογένειες και την παιδική φτώχεια

• Το βιοτικό επίπεδο των νοικοκυριών στην Ελλάδα έχει υποβαθμιστεί σε μόνιμη βάση

σε σχέση με την περίοδο πριν την κρίση που ξεκίνησε το 2009.

•• Οι οικογένειες με παιδιά επλήγησαν περισσότερο από το μέσο νοικοκυριό. Η υποβάθμιση είναι ακόμα μεγαλύτερη για τις φτωχότερες από αυτές.

Η θεώρηση ότι η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός αφορούν μόνο τις ευάλωτες ομάδες

τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση. Κατά συνέπεια η στρατηγική για την εξάλειψη της φτώχειας χρειάζεται να επανεξεταστεί με βάση τα νέα δεδομένα.

Αναγκαία μέτρα

Οι οργανώσεις ζητούν άμεσες λύσεις στην ακρίβεια και στα βασικά αγαθά, ενώ υπογραμμίζουν την ανάγκη για καλύτερη κρατική στήριξη στις ευάλωτες ομάδες, με έμφαση στη στέγαση, την υγειονομική περίθαλψη, και τη βελτίωση της πρόσβασης σε κοινωνικά επιδόματα.
Συγκεκριμένα:

Το 88% των απαντήσεων αναφέρθηκε στην ανάγκη να περιοριστεί δραστικότερα η ακρίβεια και οι αυξήσεις των τιμών στα είδη πρώτης ανάγκης.

Το 82% τόνισε την ανάγκη για μέτρα σχετικά με την πρόσβαση σε δωρεάν, αμεσότερες και ποιοτικότερες υπηρεσίες υγείας.

Το 79% αναφέρθηκε στην ανάγκη περιορισμού των στεγαστικών δαπανών (χαμηλότερα ενοίκια, χαμηλότερες δαπάνες σε ρεύμα ή φυσικό αέριο).

Το 73% τόνισε την ανάγκη να αντιμετωπιστεί η ανεργία, ενώ παραμένοντας στα εργασιακά το 61% ζητούν μέτρα για τις συνθήκες εργασίας, τη μονιμότητα και τη σταθερότητα αποδοχών.

Το 58% εξέφρασε την ανάγκη προστασίας των δικαιωμάτων των παιδιών και της φροντίδας τους, ώστε να μπορούν οι γονείς να εργαστούν.

Το 55% αναφέρθηκε στο δικαίωμα χρήσης υπηρεσιών σε μη ψηφιοποιημένο περιβάλλον.

Προτάσεις

Το Ελληνικό Δίκτυο για την Καταπολέμηση της Φτώχειας προτείνει αλλαγή προτεραιοτήτων και διοχέτευση περισσότερων πόρων στην καταπολέμηση της φτώχειας.

Σε επίπεδο ΕΕ

•• Να γίνει εξαίρεση των δαπανών για την καταπολέμηση της φτώχειας από τους δηµοσιονοµικούς κανόνες της Ένωσης, όπως ακριβώς έγινε το 2024 για τις εξοπλιστικές δαπάνες.Να οριστεί Επίτροπος και να ενισχυθεί η διακομματική Επιτροπή για την αντιμετώπισή της.

Σε επίπεδο Ελλάδας

•••• Να επικαιροποιηθεί η Εθνική Στρατηγική για την Αντιμετώπιση της Φτώχειας αναβαθμίζοντας τον ρόλο των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών αλλά και λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία των ανθρώπων που πλήττονται από τη φτώχεια.Να αναβαθμιστεί ο ρόλος των Δήμων λαμβάνοντας υπόψη την εμπειρία των κοινωνικών υπηρεσιών τους και ενισχύοντάς τους με ανθρώπινο δυναμικό και πόρους.Να διασφαλιστεί ότι όλοι οι δικαιούχοι θα έχουν ίση πρόσβαση σε αξιοπρεπές και επαρκές εγγυημένο εισόδημα χωρίς διακρίσεις και γραφειοκρατικά εμπόδια.Η ψηφιακή μετάβαση πρέπει να συνοδεύεται από αποτελεσματικά προγράμματα

ψηφιακής εκπαίδευσης και δεξιοτήτων που να καλύπτουν όλες τις ηλικιακές ομάδες. Παράλληλα οι ψηφιακές υπηρεσίες πρέπει να συνδυάζονται με δια ζώσης προσβάσιμες, οικονομικές και ποιοτικές ζωτικές υπηρεσίες για όλες και όλους.

Τέλος, καθώς φαίνεται πως ερχόμαστε ευρύτερα αντιμέτωποι με τη φτώχεια και πλέον η αντιμετώπισή της δεν αφορά μόνο τις ευάλωτες ομάδες υπογραμμίζουμε την ανάγκη για πιο αποτελεσματικές και στοχευμένες κοινωνικές πολιτικές και ουσιαστικές φορολογικές μεταρρυθμίσεις και προτείνουμε:

•• Να περάσουμε σταδιακά από τις ελλιπείς, ανεπαρκείς και γραφειοκρατικές επιδοματικές πολιτικές, σε πολιτικές που θα εγγυώνται επαρκέστερη και πιο δίκαιη κατανομή εισοδήματος.Να εφαρμοστεί δικαιότερη φορολογική πολιτική με στόχο την εξοικονόμηση των απαραίτητων πόρων προς αυτή την κατεύθυνση.